Mugallymçylyk mekdebiniň täzelikleri

Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň, Ar­ka­dag­ly Gah­ry­man Ser­da­ry­my­zyň ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de ýur­du­myz yk­dy­sa­dy, sy­ýa­sy, me­de­ni, yl­my we beý­le­ki ugur­lar­da uly ösüş­le­re eýe bol­ýar. Hä­zir­ki aja­ýyp döw­rü­miz­de ösüş­le­re go­şant goş­mak, be­lent üs­tün­lik­le­re buý­san­mak bagt­dyr. Ýur­du­myz­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän ne­ti­je­li iş­le­re go­şant goş­mak­da ýaş hü­när­men­le­riň, bi­lim­li ýaş­la­ryň or­ny ulu­dyr. Şun­da bi­li­miň, dün­ýä dil­le­ri­ni bil­me­giň uly äh­mi­ýe­ti bar­dyr. Ylym-bi­lim­dä­ki tä­ze mag­lu­mat­la­ry öw­ren­mek­de da­şa­ry ýurt di­li­ni bil­mek äh­mi­ýet­li­dir. Dil bil­mek we ony hü­när ug­ru­nyň aý­ra­tyn­ly­gy­na la­ýyk­lyk­da ulan­ma­gy ba­şar­mak ösüş­le­ri üp­jün et­mek bi­len bag­ly me­se­le­le­ri düýp­li sel­jer­mek­de we ne­ti­je ga­zan­mak­da il­kin­ji ta­lap­la­ryň bi­ri bo­lup dur­ýar.

Hä­zir­ki aja­ýyp döw­rü­miz­de ýaş­la­ry­myz ene di­li­mi­zi we da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni di­ňe bir jem­gy­ýet­çi­lik gat­na­şyk­la­ryn­da­ky umu­my ara­gat­na­şyk se­riş­de­si hök­mün­de ulan­man, ony hü­när di­li hök­mün­de ulan­ma­ga gi­riş­di­ler. Da­şa­ry ýurt dil­le­ri döw­re­bap ösü­şe iter­gi ber­ýän ara­gat­na­şyk se­riş­de­si bo­lup hyz­mat ed­ýär. Şu nuk­daý­na­zar­dan, da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni öw­ren­mek hä­zir­ki za­man adam­la­ry­nyň dur­mu­şyn­da esa­sy or­ny eýe­le­ýär. Beý­le­ki halk­la­ryň me­de­ni­ýe­ti­ni, däp-des­sur­la­ry­ny öw­ren­mek, olar bi­len ta­nyş­mak, öza­ra pi­kir alyş­mak örän gy­zyk­ly­dyr. Bu bol­sa hal­ka­ra gat­na­şyk­lar­da, dur­mu­şyň köp ugur­la­ryn­da (ylym­da, sy­ýa­sat­da, me­de­ni­ýet­de) ýaş­la­ryň ne­ti­je­li hyz­mat­daş­lyk et­mek­le­ri­ne ýar­dam ed­ýär.

Bel­le­ni­len­ler­den gör­nü­şi ýa­ly, hü­när­me­niň dil taý­ýar­ly­gy­ny kä­mil­leş­dir­mek esa­sy ugur­la­ryň bi­ri­dir. Is­len­dik di­li öw­ren­mä­ge çe­me­leş­me­le­riň çä­gin­de umu­my­laş­dy­ry­lan usul­lar bar­dyr. Haý­sy di­li ta­ly­byň hü­nä­ri bi­len bag­la­ny­şyk­ly öw­ret­mek is­lä­niň­de-de, bel­li-bel­li yk­rar edi­len usul­lar­dan peý­da­lan­mak ge­rek bol­ýar. Şol usul­lar, hü­när di­li­ni öw­ret­me­giň aý­ra­tyn­lyk­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, mu­gal­lym­dan dö­re­di­ji­lik­li iş­le­me­gi ta­lap ed­ýär. Hü­när di­li­niň çä­gin­de söz­leý­şi we ýa­zu­wy öw­ret­me­giň aý­ra­tyn­lyk­la­ry hök­mün­de, il­ki bi­len, hü­när di­li­niň lek­si­ka­sy­ny (do­ly we dog­ry) öz­leş­dir­me­giň il­kin­ji me­se­le­ler hök­mün­de or­ta çyk­ýan­dy­gy ha­sa­ba alyn­ma­ly­dyr. Hü­när­me­niň dil taý­ýar­ly­gyn­da her bir hü­nä­re (hü­när­me­niň öz ug­ru­na) de­giş­li kär-hü­när lek­si­ka­sy bi­len iş­le­mek ony öw­ret­me­giň usu­ly­ýe­tin­den edil­ýän il­kin­ji ta­lap­la­ra de­giş­li­dir.

Kär-hü­när lek­si­ka­sy öw­re­di­len­de, onuň di­liň dür­li stil­le­rin­de ula­ny­ly­şy­ny gör­kez­mek mak­sa­da­la­ýyk­dyr. Bel­li bir hü­när ug­ry bo­ýun­ça ýö­ri­te­leş­ýän ta­lyp­la­ra dil öw­re­di­len­de, kär-hü­när söz­le­ri (pro­fes­sio­na­lizm­ler) çe­per ýa-da pub­li­sis­tik usul­da ada­myň kä­ri­ni, iş­le­ýän wag­ty­ny, or­nu­ny, onuň aý­ra­tyn­ly­gy­ny su­rat­lan­dyr­mak­da sti­lis­tik mak­sat­lar bi­len peý­da­la­nyl­sa, ed­ýän tä­si­ri güýç­li we ýat­da ga­ly­jy bol­ýar.

Kär-hü­när söz­le­ri­dir adal­ga­lar bir ýe­re top­la­ny­lan­dan soň­ra, mu­gal­lym elin­dä­ki dil mag­lu­mat­la­ryn­dan ýer­lik­li peý­da­lan­ma­gy ba­şar­ma­ly­dyr. Mu­gal­lym, esa­san hem, sa­pak­da da­şa­ry ýurt di­lin­de söz­leý­şi­ni, so­rag ber­mek ar­ka­ly ta­ly­byň pi­kir­le­ni­şi­ni, söz baý­ly­gy­ny art­dyr­ýar. Şun­da gep­le­şik­den peý­da­lan­mak, şeý­le gep­le­şik­ler esa­syn­da (in­že­ner, hü­när, hü­när­men, teh­ni­ka, teh­no­lo­gi­ýa we ş.m. söz­ler ba­bat­da) lek­si­ka­ny dü­şün­dir­mek hü­när ug­ru­na de­giş­li söz­le­ri öw­ret­mek­de oňaý­ly usul­lar ha­sap­la­nyl­ýar.

Hä­zir­ki wagt­da dil öw­ret­me­giň döw­re­bap usul­la­ry ke­ma­la gel­ýär. Öw­ret­me­giň usul­la­ry­nyň çä­gi ýok­dur, olar köp dür­lü­dir. Olar­dan iň peý­da­ly­la­ry­ny saý­lap al­mak mu­gal­ly­myň ba­şar­ny­gy­na bag­ly­dyr. Esa­sy mak­sat ta­lyp­la­ra hü­nä­ri­niň çä­gin­de öz ene di­lin­den baş­ga-da, da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni öw­ret­me­li­dir.

Gör­şü­miz ýa­ly, dil bil­mek, dün­ýä dil­le­rin­den ha­bar­ly bol­mak giň müm­kin­çi­lik­le­ri aç­ýar, ösüş­le­re ba­dal­ga ber­ýär. Äh­li ba­bat­da hem di­liň äh­mi­ýe­ti, wa­jyp­ly­gy du­ýul­ýar we bu ugur­dan mil­li hü­när­men­le­ri­miz, dil­çi­le­ri­miz, ýaş­la­ry­myz oňat baş çy­kar­ýar­lar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň dur­mu­şa ge­çir­ýän be­ýik iş­le­ri­niň ne­ti­je­sin­de, ýaş­la­ry­my­zyň ze­hin­li bol­mak­la­ry bi­ziň her bi­ri­mi­ziň ba­şy­my­zy gö­ge ýe­tir­ýär, kö­ňül gu­şu­my­zy ga­nat­lan­dyr­ýar.

Ar­zy­gül AT­DA­ÝE­WA,

Türk­menistanyň Döw­let çeperçilik akademiýasynyň mu­gal­ly­my.

Çeşmesi:Türkmenmetbugat